İBRANAME HANGİ HALLERDE GEÇERLİLİĞİ KORUR?

İş ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesi neticesinde; İş ilişkisinin sona ermesi halinde işverenlerin, çalışma belgesi düzenleme gibi kanuni yükümlülükleri olmasının yanında, 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer almayan ibraname gibi belgeleri düzenlemesi de mümkündür. 

Bu durumda İş ilişkisinin sona ermesi halinde işçinin iş ilişkisine bağlı haklarını ve feshe bağlı alacaklarını tam olarak aldığını, işverenin işçiye ödemesi gereken bir alacağının olmadığını gösteren belgeye  işçi veya işverene ibraname düzenlenmesi ile ilgili olarak getirilen bir yükümlülük olmamasına karşın iş ilişkisine bağlı gündeme gelebilecek uyuşmazlıkların giderilmesinde etkili bir araçtır.

Diğer bir anlatımla ibraname, işten ayrılan işçinin işyerindeki alacaklarının tümünü aldığını ve işverenden herhangi bir hak ve alacağının kalmadığını gösteren, işçi tarafından imzalanmış bir belgedir.

4857 sayılı İş Kanunu’nda, ibranameye ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamasına rağmen; 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda ibranameye ilişkin hükümler yer almaktadır.

Ülkemizde uygulanan Borçlar Kanunu’nun “Ceza koşulu ve ibra” başlıklı 420’nci maddesinde, ibranameye ilişkin aşağıdaki hükümler yer almaktadır:

“İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. 

Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.

İşçi alacaklarının gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.”

Düzenlenen İbranamenin geçerlilik şartlarından en önemlisi süredir. Diğer bir anlatımla ibranamenin geçerli olmasının ön şartı, sözleşmenin sona ermesini takip eden 1 aylık sürenin dolmasının ardından imzalanmasıdır.

İş sözleşmesi hükümlerine göre işçi normal çalışmasına devam ederken veya fesih tarihiyle birlikte imzalanan ibranamelerin geçerliliği bulunmamaktadır.

İşçi ve işverenin karşılıklı anlaşarak ibraname düzenlemesi halinde, imza altına alınan ibranamenin, işçinin özlük dosyasında saklanması işverenin kanıt yükümlülüğü açısından önem arz ettiği göz ardı edilmemelidir.

Dolayısıyla ibranamede yazılı olan tutarların banka aracılığıyla yapılmış olması da diğer bir zorunluluktur.

Ancak İbraname düzenlenmesi ve imzalanması, aynı işverenin çalışma belgesi düzenleme ve verme yükümlülüğünde olduğu gibi iş ilişkisinin hangi nedenle sona erdiğinden bağımsızdır.

Bu doğrultuda, iş sözleşmesinin hangi nedenle sona erdiğine bakılmaksızın (geçerli neden, haklı neden, istifa, evlilik, emeklilik vb.) ibraname düzenlenmesi mümkündür.

 Örneğin ibraname düzenlenmemesinin 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca idari para cezası bulunmamaktadır.

İşverenin İşçiye zorla ibraname imzalatılması mümkün değil,yükümlülük olmamasına rağmen ibraname düzenleniyorsa ve işçi tarafından imzalanıyorsa geçerli olabilmesi için aşağıdaki şartların birlikte yerine getirilmiş olması gerekmektedir:

- İbranamenin yazılı olması,

- İş sözleşmesinin sona ermesinden bir ay sonra imzalanması,

- Alacağın türünün ve miktarının açık ve detaylı biçimde belirtilmesi,

- Yazılı alacakların eksiksiz biçimde yapılması,

- Tüm ödemelerin banka aracılığıyla yapılması.

Sonuç olarak olarak işveren tarafından işçiye zorla ibraname imzalatılması hiçbir durumda mümkün olmayacaktır. İbra sözleşmesi yapılırken taraflardan birinin esaslı hataya düşmesi, diğer tarafın veya üçüncü şahsın hile ya da korkutmasıyla karşılaşması halinde ibra iradesinin geçerli olması söz konusu olamayacaktır.